De gevolgen van kindermishandeling

Het meemaken van kindermishandeling is schadelijk, dit feit is waarschijnlijk geen nieuws voor je. In dit blog wil ik stilstaan bij de korte- en langetermijngevolgen van kindermishandeling.

Chronische stress is zeer schadelijk. Vooral voor kinderen die nog volop in ontwikkeling zijn. Zeker als er geen bescherming van een betrouwbare volwassene tegenover staat, kan chronische stress de hersenen en het lichaam vergiftigen. Dan spreken we van ’toxische stress’.
Toxische stress beschadigt de hersenen op drie met elkaar samenhangende manieren: de omvang van de hersenen neemt af, het aantal verbindingen tussen hersencellen vermindert en er ontstaat een teveel aan stresshormonen. Om te begrijpen hoe dat kan is enige kennis van de functie en ontwikkeling van de hersenen nodig.

De gevolgen van kindermishandeling kunnen direct en al tijdens de jeugd zichtbaar zijn. Daarnaast is er steeds meer wetenschappelijk bewijs dat kindermishandeling langdurige en niet- of moeilijk omkeerbare levenslange gevolgen heeft voor zowel de psychische als de lichamelijke gezondheid, inclusief de neurobiologische schade – wat weer risicofactoren voor kindermishandeling zijn.
Ook de gevolgen van blootstelling aan partnergeweld tussen de ouders, als vorm van kindermishandeling, zijn schadelijk en vergelijkbaar met de gevolgen die jeugdigen ondervinden wanneer zij zelf mishandeld worden (Kitzman, Gaylord, Holt, & Kenny, 2003).

In de trainingen die ik geef sta ik stil bij de Adverse Childhood Experiences (ACE)-studie (Felitti et al., 1998). Deze studie heeft bewijs aangedragen voor ongunstige langetermijngevolgen van negatieve ervaringen in de kindertijd of vroegkinderlijke traumatisering door kindermishandeling en andere problemen zoals middelengebruik, psychische ziekte, geweld naar moeder en criminaliteit in het gezin.

Iedere keer weer schrikken de professionals waar ik mee samenwerk van de feiten rondom korte- en langetermijngevolgen. En dat snap ik, ik ook… De feiten liegen er immers niet om!
Toch geven de feiten ons veel informatie, o.a. over de urgentie van handelen.
Het NCJ (Nederlands Centrum Jeugdgezondheid) schrijft hierover het volgende: De directe en korte termijngevolgen die al in de jeugd zichtbaar zijn kunnen beschouwd worden als signalen van kindermishandeling. Ze laten, samen met de bewezen langetermijngevolgen, zien dat het tijdig signaleren van kindermishandeling en adequaat handelen van professionals cruciaal is om de schade ten gevolge van kindermishandeling te beperken.

Doormiddel van dit blog wil ik je wat informatie geven over zowel de korte- als de langetermijngevolgen.

Kortetermijngevolgen (in de jeugd merkbaar)
Directe en kortetermijngevolgen die al in de jeugd zichtbaar zijn, zijn bijvoorbeeld de volgende:

• Mishandelde jeugdigen hebben een twee tot drie keer hoger risico op een onveilige gehechtheid (Baer & Martinez, 2006; Van IJzendoorn, Schuengel, & Bakermans – Kranenburg, 1999);
• Kindermishandeling kan ernstige gevolgen hebben voor de psychosociale ontwikkeling van de jeugdige. Hoe jonger de jeugdige is ten tijde van de mishandeling en hoe langer de mishandeling voortduurt, des te ernstiger de impact is op de ontwikkeling (Cunningham, 2003). Onder andere kan daardoor de concentratie op school en bij spel verminderen. Uit onderzoek blijkt dat mishandelde jeugdigen gemiddeld een lagere opleiding voltooien en vaker speciaal (basis)onderwijs volgen dan niet-mishandelde jeugdigen (Jonson-Reid, Drake, Kim, Porterfield, & Han, 2004; Olds et al., 2004);
• Kindermishandeling verhoogt het risico op gedragsproblemen, zoals externaliserend gedrag (agressie, antisociaal gedrag) en internaliserend gedrag (angst, depressiviteit). Dit kan worden veroorzaakt doordat de ouders bijvoorbeeld onvoldoende grenzen stellen aan het gedrag van hun kind, of omdat de jeugdige het meegemaakte gedrag van de ouders herhaalt (Zahrt & Melzer-Lange, 2011);
• Mishandelde jeugdigen voelen zich niet gehoord of erkend en vooral jonge kinderen leggen de oorzaak voor de mishandeling vaak bij zichzelf, wat kan leiden tot een negatief zelfbeeld (Nanni, Uher, & Danese, 2012);
• Door diverse factoren die een rol spelen bij kindermishandeling kunnen psychische stoornissen ontstaan. Slachtoffers van mishandeling en verwaarlozing hebben een matig verhoogde kans op het ontwikkelen van een depressie (Cicchetti & Toth, 2005; Gilbert et al., 2009; Tennant, 2002). Ook kunnen herhaalde traumatische ervaringen leiden tot het ontwikkelen van een chronische posttraumatische stress-stoornis (Gilbert et al., 2009);
• Er is consistent bewijs dat zowel lichamelijke als seksuele mishandeling leidt tot een verdubbeling van het risico op poging tot suïcide bij jongeren (Fergusson, Boden, & Horwood, 2008; Widom, Weiler, & Cottler, 1999;);
• Er is toenemend bewijs dat langdurige kindermishandeling een ongunstig effect heeft op de neurobiologische hersenontwikkeling van het jonge kind (Heim et al., 2000; Heim, Newport, Mletzko, Miller, & Nemeroff, 2008; Heim, Shugart, Craighead, & Nemeroff, 2010; Kaufman & Charney, 2001).

Langetermijngevolgen

Veel van de genoemde kortetermijngevolgen van kindermishandeling zoals angststoornissen, depressie, chronische PTSS werken door tot in de volwassenheid of laten sporen na voor het leven. De zogenaamde Adverse Childhood Experiences (ACE)-studie (Felitti et al., 1998) heeft bewijs aangedragen voor ongunstige langetermijngevolgen van negatieve ervaringen in de kindertijd of vroegkinderlijke traumatisering door kindermishandeling en andere problemen zoals middelengebruik, psychische ziekte, geweld naar moeder en criminaliteit in het gezin. Er blijkt een verband tussen het meemaken van deze negatieve ervaringen in de kindertijd en het risico op ziekten zoals diabetes en hart- en vaatziekten, op ernstig overgewicht, lichamelijke inactiviteit, riskant seksueel en ander gedrag zoals roken en verslaving, een lager inkomen, depressieve stemmingen, laag zelfbeeld en poging tot suïcide. Hoe meer verschillende soorten negatieve ervaringen men heeft meegemaakt, hoe hoger het risico.

Verder hebben slachtoffers van kindermishandeling op volwassen leeftijd een hoger risico – tot 50% – om als pleger of slachtoffer opnieuw betrokken te zijn bij mishandeling (Cicchetti, Rogosch, & Toth, 2006; Edleson, 1999; Ronan, Canoy, & Burke, 2009). Wanneer de jeugdige heeft geleerd geweld te gebruiken in interpersoonlijk contact, kan dit patroon zich voortzetten naar de volwassenheid. De kinderen van deze slachtoffers, lopen vervolgens ook weer risico op kindermishandeling. Dit wordt ‘intergenerationele overdracht van geweld’ genoemd.

De directe en kortetermijngevolgen die al in de jeugd zichtbaar zijn kunnen beschouwd worden als signalen van kindermishandeling. Ze laten, samen met de bewezen langetermijngevolgen, zien dat het tijdig signaleren van kindermishandeling en adequaat handelen van professionals cruciaal is om de schade ten gevolge van kindermishandeling te beperken.

*Bron: Nederlands centrum jeugdgezondheid.

Ben jij een professional in het onderwijs, de kinderopvang, kraamzorg of (jeugd)zorg en wil je weten hoe je moet handelen bij een vermoeden van kindermishandeling? Heb je behoefte aan praktische tools die je in de praktijk kunt gebruiken? Wil je jouw ervaringen en dilemma’s over dit complexe onderwerp bespreken?

Kan ik daarin iets voor je betekenen, bel of mail me dan gerust.
Samen maken we het verschil!

Leer en durf te signaleren, bespreken en handelen. Maak het verschil in het leven van een kind!

Jeanine